Ποσειδώνας

Στην Ελληνική μυθολογία ο Ποσειδώνας, (καθ. Ποσειδῶν) είναι ένας από τους κύριους Ολύμπιους Θεούς, ο υπέρτατος θεός των υδάτων, {λιμνών, ποταμών, πηγών) και κατ΄ επέκταση της θάλασσας (εξ ου και Πελαγαίος καλούμενος).

Μετά το καταλάγιασμα των μεγάλων γεωλογικών αναστατώσεων που συνέβησαν κυρίως στον ελλαδικό χώρο στους απώτατους προϊστορικούς χρόνους, όπως η κατάκλυση του αιγαιακού χώρου που συνέβη μετά το λιώσιμο των πάγων και τη διάνοιξη του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, οι αρχέγονοι κάτοικοι του χώρου εγκαταλείποντας τις σωτήριες βουνοκορφές και σπηλιές που είχαν καταφύγει άρχισαν όπως ήταν επόμενο να παρακολουθούν με ιδιαίτερη προσοχή τη φύση γενικά αλλά και τις δυνάμεις των στοιχείων αυτής με ότι φαινόμενα συνοδεύουν αυτές αποδίδοντάς τους ιερότητα και αναγνωρίζοντας αυτές αθάνατες θεότητες.

Έτσι με την εξαιρετική μυθοπλαστική ικανότητα των εγκατεστημένων προ-ελληνικών φυλών, δια του γνωστού αλληγορικού ανθρωπομορφισμού, δεν άργησαν ν΄ αναπτυχθούν εκπληκτικές μυθικές μορφές ιδιαίτερα επί των υδάτων, της δυναμικής τους, της θέας αυτών αλλά και των διαφόρων συγκινήσεων που προκαλούν. δημιουργώντας ένα μέγα πλήθος εξαίρετων μυθοπλαστικών πλοκών που δεν απαντώνται σε καμία άλλη μυθολογία, τονίζοντας έτσι την επί τούτου πρωτοτυπία του ελληνικού πνεύματος, όπως παρατηρεί και ο P. Decharme.

Κυρίαρχη θεότητα των υδάτων και ιδιαίτερα της θάλασσας αναγνωρίσθηκε και καθιερώθηκε ο Ποσειδώνας, γενάρχης πολλών δευτερευόντων θεοτήτων αλλά και εκπληκτικών θαλάσσιων τεράτων, πλοκαμοφόρων και ιχθύουρων, που ετυμολογούνται από τις διάφορες όψεις και δράσεις του υγρού στοιχείου.

Μετά τα παραπάνω, συγκρίνοντας την ορμητικότητα των ποταμών, ειδικότερα της πρώτης υπό βουητό κατερχόμενης μάζας, μετά από βροχόπτωση, θυμίζοντας στην όψη μαινόμενο ταύρο, με εκείνη των ορμητικών αναδιπλωμένων κυμάτων που επίσης υπό βουητό ξεσπούν με μανία στα βράχια και τις ακτές ή των ταχυκίνητων καταιγιδοφόρων και βροντόηχων νεφών, θυμίζοντας αμφότερα καλπάζοντα άλογα, όπως επίσης την χρωματική ομοιότητα του ουρανού και της θάλασσας, (γαλάζιο την ημέρα και μαύρο τη νύκτα), αλλά και ειδικότερα την απεραντοσύνη του ουρανού με εκείνη της θάλασσας που φθάνουν να σμίγουν, ή και να συγχέονται σε όλο το μήκος του μακρινού ορίζοντα, δεν άργησε να αναγνωρισθεί η συγγένεια μεταξύ των δύο κυριοτέρων θεοτήτων, του Δία, "πατρός ανδρών τε θεών τε", κυρίαρχου ουρανού και γης, και του Ποσειδώνα.

Τη συγγένεια αυτή μας παρουσιάζει με εκπληκτική πλοκή ο Ησίοδος στη Θεογονία του.

Ο Ποσειδώνας φερόμενος ως γιος του Κρόνου και της Ρέας είχε υποστεί και αυτός ως νεογνό την τραγική τύχη των αδελφών του, δηλαδή της κατάποσής του από τον πατέρα του. Όταν όμως ο μεγαλύτερος αδελφός του Δίας, έχοντας κρυφά ξεφύγει της άγριας αυτής μοίρας, με τέχνασμα της μητέρας τους και έχοντας στο μεταξύ ανδρωθεί στην Κρήτη απεφάσισε να δώσει τέλος στην κυριαρχία του πατέρα τους, προχωρώντας σε ανταρσία υποχρέωσε τον πατέρα του, πριν τον καταγκρεμίσει να εξεμέσει τους αδελφούς του. Τότε επανήλθαν στο φως τόσο ο Ποσειδώνας όσο και ο Άδης ή Πλούτων. Μετά τη μεγάλη και σφοδρή Τιτανομαχία που ακολούθησε, στην οποία έλαβε μέρος και ο Ποσειδώνας, στο πλευρό του αδελφού του, όπου κατέληξε στην περιφανή νίκη του Δία κατά των ανεξέλεγκτων δυνάμεων της φύσης, οι τρεις αδελφοί Δίας, Ποσειδών και Άδης απετέλεσαν την σπουδαία τριάδα θεών επί της κυριαρχίας του σύμπαντος κόσμου κατά την αντίληψη της εποχής.

Σημειώνεται ότι κατά την Ησιόδεια μυθολογία το σύμπαν διαιρείται σε τρεις ευκρινείς ζώνες - δίσκους. Την κεντρική, που κατέχει η θάλασσα επί της οποίας στηρίζεται ή επιπλέει η ξηρά, η υπεράνω αυτής που αποτελεί ο ουρανός ή αιθέρας και η κατώτερη την οποία αποτελεί ο Τάρταρος ή τα Τάρταρα, όπου και τα έσχατα πέρατα του κόσμου. Μάλιστα για την ενδιάμεση απόσταση που χωρίζει τις τρεις αυτές ζώνες ο Ησίοδος προσθέτει τη λεπτομέρεια πως αν από την ανώτερη ζώνη, τον ουρανό, αφηνόταν να πέσει ένας χάλκινος χάρακας αυτός θα έπεφτε επί 9 ημέρες και 9 νύκτες, και μόνο τη 10η ημέρα θα έφτανε στη γη και ομοίως τον ίδιο χρόνο για να φθάσει από τη μεσαία ζώνη στη κατώτερη, τα Τάρταρα.

Έτσι μετά την ήττα των Τιτάνων και του αγώνα κατά του Τυφωέα που ήταν η τελευταία πράξη της Τιτανομαχίας ο μεν κεραύνιος Δίας εγκαθίσταται στην ανώτερη ζώνη ως μόνος πατήρ επουράνιος, ύπατος μήστωρ (= πάνσοφος), "ορατών τε και αοράτων" (κατά Αισχύλο), ο δε Ποσειδώνας αναλαμβάνει κύριος του βασιλείου της Θάλασσας που υποβαστάζει την ξηρά και μέγας επόπτης του Ταρτάρου, ενώ ο Άδης αναλαμβάνει τη βασιλεία του Κάτω Κόσμου που βρίσκεται όμως εντός του μεσαίου γήινου δίσκου.

Στη συνέχεια με τη συγκρότηση του Δωδεκάθεου του Ολύμπου, ο Ποσειδώνας καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση, παρά το δεξιό του Δία, και μάλιστα ένθρονος και προ του θρόνου της αδελφής του Ήρας.

Με τη νέα θεολογική τάξη και αντίληψη όπως διαμορφώθηκε, όπου οι Ολύμπιοι θεοί κατέστησαν θεματοφύλακες των εννόμων δυνάμεων της φύσης σε πλήρη μεταξύ τους αρμονία, αλλά και της επιβολής σπουδαίων ηθικών αξιών για την ανθρωπότητα, ο Ποσειδώνας ανέλαβε την πλήρη εξουσία επί των υδάτων και των περί αυτών ασχολουμένων ανθρώπων και κυρίως των ναυτιλλομένων, κατά την ίδια εξουσία που ασκούσε ο Ζευς επί των δυνάμεων του ουρανού και των ανθρώπων στη στεριά.

Κυριότερο σύμβολο - εμβλημα του Ποσειδώνα είναι το τρίαιχμο, ή τριαινοφόρο δόρυ, ή απλούστερα τρίαινα, που αποτελούσε ταυτόχρονα σκήπτρο αλλά και μέσον ή όπλο επιβολής της θελήσεώς του, κεντρίζοντας ανάλογα τη θάλασσα ή βράχους, προκαλώντας θεομηνίες, τρικυμίες, σεισμούς, καταποντισμούς, ηφαιστειακές εκρήξεις κ.λ.π. αλλά και αντίστροφα γαλήνη, ηρεμία, στερεότητα μέχρι και ανάδυση στεριάς, ή ανάβλυση υδάτων. Άλλα σύμβολά του ήταν ο ταύρος (ιδιαίτερα επί των ποταμών), ο ίππος, και το δελφίνι, όπως αυτά καθιερώθηκαν από την εκάστοτε όψη της κατάστασης της θάλασσας.

Όπως ο Ολύμπιος θεός Απόλλωνας διέτρεχε την απεραντοσύνη του ουρανού με τέθριππο χρυσό άρμα, κατά ίδια αντίληψη και ο Ποσειδώνας περιέτρεχε την απεραντοσύνη της θάλασσας με άρμα, ή με τεράστιο κοχύλι, που άλλοτε έσερναν κέλητες (δρομείς ίπποι) και άλλοτε Τρίτωνες ή δελφίνια που με την ορμή τους ανασήκωναν νέφος σταγονιδίων που με τη σειρά τους στεφάνωναν εξαίσια το άρμα ως πέπλο με τα χρώματα της ίριδας. Παράλληλα αρχαίοι ποιητές παρουσιάζουν τον Ποσειδώνα να διατρέχει την επιφάνεια της θάλασσας και με μόλις τρεις μεγάλους δρασκελισμούς να καταφθάνει στο επιθυμητό μέρος.

Ο Ποσειδώνας κατοικούσε πότε στον Όλυμπο και πότε στο παλάτι του στα βάθη της θάλασσας, όπου ζούσε και η γυναίκα του, η Νηρηίδα Αμφιτρίτη. Κατά μια εκδοχή μεγάλωσε στη Ρόδο όπου, μετά την ένωσή τους με την Αλία, αδελφή των Τελχινών, γεννήθηκαν έξι γιοι και μια κόρη, η Ρόδη, που έδωσε το όνομά της στο νησί. Ήταν πατέρας ακόμα του Θησέα, αλλά και του Προκρούστη και του Σκίρωνα και γιγάντων: των δίδυμων Ώτου και Εφιάλτη (από την ένωσή του με την Ιφιμέδεια, κόρη του βασιλιά της Θεσσαλίας), του Τιτυού (από την Ελαρά, κόρη του Ορχομενού και του Ωρίωνα (από την Ευρυάλη, κόρη του Μίνωα. Θεωρούνταν ακόμα εξημερωτής του πρώτου αλόγου αλλά και γεννήτορας του μυθικού αλόγου Πήγασου.

Το όνομα του θεού Nethuns είναι ετρουσκικό και υιοθετήθηκε στα λατινικά για τον Ποσειδώνα στη ρωμαϊκή μυθολογία (Νεπτούνους). Και οι δύο ήταν θεοί της θάλασσας ανάλογοι με τον Ποσειδώνα. Σύμφωνα με σωζόμενες επιγραφές, ο Ποσειδών λατρευόταν στην Πύλο και στη Θήβα και ενσωματώθηκε στους θεούς του Ολύμπου ως αδελφός του Δία και του Άδη. Ο Ποσειδών απέκτησε πολλά παιδιά. Υπάρχει ένας ομηρικός ύμνος στον Ποσειδώνα, ο οποίος ήταν ο προστάτης πολλών ελληνικών πόλεων, αν και έχασε το διαγωνισμό για την Αθήνα από την Αθηνά.

Ως θεός της θάλασσας, ο Ποσειδώνας ταξίδευε με το χρυσό άρμα του πάνω στα κύματα, που άνοιγαν χαρούμενα στο πέρασμά του, ενώ γύρω του έπαιζαν δελφίνια. Με την τρίαινά του μπορούσε τόσο να δημιουργεί τρικυμίες όσο και να ηρεμεί τα νερά. Θεωρούνταν προστάτης των ναυτικών και των ψαράδων κι ακόμα, σαν υπεύθυνο για γεωλογικά φαινόμενα όπως τους σεισμούς, του προσφέρονταν θυσίες και επικλήσεις για τη σταθερότητα του εδάφους και την ασφάλεια των κτιρίων, ενώ τιμούνταν και με ιπποδρομίες.

Ο Ποσειδών ήταν σημαντικός θεός διάφορων πόλεων: στην Αθήνα, ήταν δεύτερος μόνο μετά την Αθηνά σε σημασία, ενώ στην Κόρινθο και σε πολλές πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας ήταν ο προϊστάμενος θεός της πόλης. Στην καλοκάγαθη πτυχή του, ο Ποσειδών παρουσιαζόταν δημιουργώντας νέα νησιά και προσφέροντας ήρεμες θάλασσες. Όταν όμως οργιζόταν, χτυπούσε το έδαφος με την τρίαινά του και προκαλούσε χάος, σεισμούς, ναυάγια και πνιγμούς στη θάλασσα. Στην Οδύσσεια, η μνησικακία του Ποσειδώνα ενάντια στον Οδυσσέα απέτρεψε τον πολυμήχανο ήρωα από την άφιξή του στην πατρίδα του, την Ιθάκη. Οι ναυτικοί προσεύχονταν στον Ποσειδώνα για ένα ασφαλές ταξίδι, πνίγοντας μερικές φορές άλογα ως θυσία.

 

Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο Ποσειδών ήταν ένας από τους επιστάτες του χρησμού στους Δελφούς προτού να τους αναλάβει ο Ολύμπιος Απόλλωνας. Απόλλωνας και Ποσειδών λειτούργησαν στενά σε πολλά σημεία: στην αποίκιση, παραδείγματος χάριν. Ο Δελφικός Απόλλωνας παρείχε την έγκριση την εγκατάσταση ανθρώπων σε αποικίες, ενώ ο Ποσειδών πέρα από τους αποίκους βοήθησε δίνοντάς τους το εξαγνιστικό ύδωρ για τη θυσία που αφορούσε την ίδρυση της αποικίας. Η Ανάβασις του Ξενοφώντα περιγράφει μια ομάδα στρατιωτών στο 400-399 π.Χ. τραγουδώντας στον Ποσειδώνα έναν παιάνα, ένα είδος ύμνου που τραγουδιέται κανονικά για τον Απόλλωνα. Όπως ο Διόνυσος, ο οποίος επηρέαζε τις μαινάδες, και ο Ποσειδών προκάλεσε ορισμένες μορφές διανοητικής διαταραχής. Ένα ιπποκράτειο κείμενο του 400 π.Χ., στις ιερές Αρρώστιες λέει ότι κατηγορήθηκε για ορισμένους τύπους επιληψιών.